Na przestrzeni niemal 80 lat firma OEM - Oscar Epperlein Magdeburg lub Oscar Epperlein Metallwarenfabrik oferowała kilka typów piecyków Katalyt (Patenty z 19. lutego 1926 r. oraz 4. czerwca 1930r. masowa produkcja od wczesnych lat '30) a poszczególne modele oznaczone serią i rokiem produkcji determinowało kryterium przeznaczenia. Najmniejsze piecyki przeznaczone były dla wojska i ogrzewania samochodów osobowych (PKW- Personenkraftwagen), o pojemności zbiornika paliwa 0,6l. Dla ogrzewania samochodów ciężarowych (LKW Lastkraftwagen) i łodzi dedykowane były większe modele o pojemności 1,5 lub 3 litrów. Na przestrzeni wielu lat Katalyt nie doczekał się liftingu, zmieniały się jedynie kształty zbiorników w poszczególnych seriach produkcyjnych. To urządzenie było po prostu doskonałe.
Kompletny piecyk katalityczny Katalyt składa się z:
- piecyka właściwego
-
perforowanej zdejmowalnej obudowy umożliwiającej konwekcję ogrzanego powietrza
-
nagwintowanego korka-zakrętki zbiornika
-
siatki katalitycznej zawierającej niepalny materiał
przykrywki do gaszenia
-
lejka do nalewania paliwa
-
instrukcji obsługi
Biorąc pod uwagę mobilność urządzenia trzy ostatnie elementy rzadko można spotkać w zestawie. Ostatecznie można się bez nich obejść, są zbędne do pracy. Ważny jest stan urządzenia. Siatka nie może być przerwana ani nadmiernie powyginana. Ze względu na wydajność spalania i bezpieczeństwo użytkowania, kulisty kształt powinien zostać zachowany- nie należy naciskać na siatkę, ze względu na możliwość deformacji. Rozbieranie piecyka nie jest wskazane, siatka powinna być umieszczona szczelnie- w przeciwnym razie ulatniające się pary benzyny będą obniżać sprawność cieplną urządzenia.
Na każdym piecyku (na poziomej płaszczyźnie zbiornika obok wlewu) powinna widnieć wytłoczona informacja na temat zalecanego paliwa. Najczęściej spotykane to Nur für Leichtbenzin 0,720 ; Nur für Siedegrenze 80/110° lub Spiritus. W przypadku spirytusu sprawa jest oczywista, warto jedynie wspomnieć iż stosowanie denaturatu czyli spirytusu skażonego najbardziej gorzką substancją na świecie - benzoesanem denatonium skazuje użytkowanie piecyka na niepowodzenie ze względu na unoszący się z niego niemiłosierny smród. Leichtbenzin 0,720 oznacza benzynę lekką, którą otrzymuje się w procesie technologicznym destylacji frakcyjnej ropy naftowej jako drugą frakcję. (Pierwszą są gazy rafineryjne czyli węglowodory gazowe o liczbie atomów węgla C1-C4, które są następnie oczyszczane i sprzedawane jako gaz płynny LPG= propan + butan). Benzyna lekka to frakcja zawierająca węglowodory alifatyczne- alkany C5-C7 a więc n-pentan, n-heksan, n-heptan oraz ich izomery o temperaturze wrzenia 68-95°C, którą następnie poddaje się oczyszczaniu przez ekstrakcję wodą- stąd nazwa handlowa benzyna ekstrakcyjna. Liczba 0,720 widniejąca na zbiorniku piecyka oznacza zalecaną gęstość mieszaniny paliwowej czyli 0,720 kg/dm3. Oznaczenie Siedegrenze 80/110 to przedział temperatur wrzenia zalecanego paliwa czyli mieszaniny benzyn lekkiej i ciężkiej podany w stopniach Celsjusza. Podane informacje nie są tożsame, więc warto poszukiwać paliwa odpowiadającego zaleceniom producenta, tak aby uzyskać największą moc cieplną urządzenia oraz zapewnić bezpieczne użytkowanie.
Współczesny rynek produktów ropopochodnych został zdominowany przez koncerny paliwowe, których głównym celem jest maksymalizacja zysku. Skutkiem tego jest wycofanie ze sprzedaży detalicznej pewnych substancji, które dawniej były szeroko dostępne i bardzo tanie w zamian za koncesjonowany obrót wysoko opodatkowanymi substancjami imitującymi dawne specyfiki. Przykładowo - konsument potrzebujący litr czystej nafty do lampy może kupić naftę kosmetyczną 200ml za 15zł, całą cysternę nafty lotniczej bądź powszechny substytut tzw. naftowy olejek oświetleniowy (barwny, zapachowy) czyli mieszanina całej gamy węglowodorów w skład której wchodzą zarówno związki łańcuchowe jak i pierścieniowe co ma niewiele wspólnego z naftą jako frakcją destylacji frakcyjnej ropy naftowej. Podobnie jest z benzyną ekstrakcyjną, która współcześnie nie występuje w sprzedaży detalicznej w postaci właściwej, lecz jako rozpuszczalnik ekstrakcyjny modyfikowany dedykowany do lakiernictwa, dostępny w każdej hurtowni lakierniczej, w praktyce służy jako rozpuszczalnik do mycia narzędzi malarskich. Na etykiecie opakowania widnieje skład- najczęściej to C6-C11 ( dla benzyny ekstrakcyjnej powinny to być wyłącznie węglowodory łańcuchowe o liczbie atomów węgla C5-C7). Temperatury wrzenia, gęstość tej cieczy oraz skład i proporcje składników są niezgodne z pierwotnymi, co przekłada się na pogorszenie parametrów i właściwości. Dłuższe łańcuchy alifatyczne to mniejsza lotność, trudniejsze spalanie, w konsekwencji Katalyt jest zaledwie letni. Znalezienie odpowiedniego paliwa do piecyka nastręcza wielu problemów, warto uzbroić się w cierpliwość do poszukiwań. Wszelkie rozpuszczalniki lub płyny naftopodobne są niedopuszczalne. Paliwa silnikowe nie są również odpowiednie do tego typu urządzeń. Benzyna bezołowiowa to mieszanina węglowodorów, głównie izooktanu C8 i wyższych, środków przeciwstukowych: MTBE, ETBE czyli eterów tert-butylowych (dawniej TEO - tetraetyloołów obecnie zabroniony) oraz etanolu do 5%. Ze względu na spalanie niecałkowite eterów w silniku, spaliny dopalają się w katalizatorze platynowym w celu redukcji szkodliwych tlenków azotu NOx do azotu atmosferycznego, a procesem steruje sonda lambda, której zadaniem jest utrzymywanie stosunku stechiometrycznego powietrza do spalin ?=1. Spalanie benzyny w Katalycie spowoduje nadmierne kopcenie. Olej napędowy z kolei to mieszanina węglowodorów wyższych tzw parafinowych o liczbie atomów węgla w warunkach standardowych T= 20°C, p= 1 atm jest niepalny. W silnikach o zapłonie samoczynnym, opartych o konstrukcję Rudolfa Diesla (Patent 23.02.1893r ) olej napędowy jest sprężany do kilkuset atmosfer i wtryskiwany do cylindrów (w technologii Common Rail nawet 2000 atm), rośnie także temperatura i mieszanka ulega zapłonowi pod wpływem świecy żarowej lub bez niej. Reasumując, zasilanie piecyków katalitycznych paliwami silnikowymi nie jest właściwe i może być powodem trwałego unieruchomienia tego zabytku techniki. Najbardziej korzystna jest zalecana przez producenta benzyna ekstrakcyjna. Powinna posiadać łagodniejszy zapach niż większość rozpuszczalników np. ftalowych oraz przede wszystkim powinna być bezbarwna. Szczegółowe informacje dotyczące parametrów powinny być umieszczone na karcie charakterystyki dołączonej do produktu lub na etykiecie.
Ze względu na parametry fizyczne benzyny ekstrakcyjnej, paliwo ze zbiornika odparowuje przez nieprzykrytą siatkę katalityczną, więc nie powinno znajdować się w piecyku przez dłuższy czas. Z drugiej jednak strony Katalyt powinien zostać zalany paliwem kilka minut przed odpaleniem i kilkukrotnie odwrócony do góry nogami w celu równomiernego rozprowadzenia paliwa wewnątrz zbiornika. Wnętrze zbiornika jest wypełnione gąbczastym materiałem uniemożliwiającym "chlupanie" czy wyciek paliwa. Zapewni to efektywne spalanie i możliwie największą emisję ciepła. Lecz jego zadaniem jest ogrzewanie niewielkich pomieszczeń, nie należy więc spodziewać się spektakularnej emisji ciepła na zewnątrz w mroźny dzień. W warunkach polowych przy trzaskającym mrozie mógłby co najwyżej ogrzać zmarznięte ręce, wysuszyć rękawiczki lub skarpety. Biorąc pod uwagę, że jest to zabytek techniki, lepiej wybrać się do hipermarketu po termowentylator albo przemysłową nagrzewnice olejową (Made in China). Zaoszczędzi się czas, nerwy, pieniądze i przy okazji niczego lub nie podpali. Pierwszy Katalyt został skonstruowany dawno temu, dlatego użytkownik również musi cofnąć się w czasie do epoki, w której nie było zaawansowanych elektronarzędzi, internetu, klimatyzacji i energooszczędnego oświetlenia. Do uruchomienia piecyka potrzebne są dwie cechy osobowości- cierpliwość i wytrwałość. Choć zasada działania jest prosta a chemiczne spalanie paliwa przebiega bez płomienia i emisji szkodliwych gazów, należy zachować szczególną ostrożność przy nalewaniu paliwa do zbiornika i przy rozpalaniu piecyka. Opary benzyny ekstrakcyjnej mogą powodować zaburzenia zmysłów, bóle głowy i senność - najlepiej wykonywać te prace na zewnątrz pomieszczeń z dala od źródła ognia.
Po uzupełnieniu paliwem zbiornika i zakręceniu korkiem, należy również nanieść niewielką ilość paliwa na siatkę oraz do charakterystycznej rynienki wokół siatki. Zachowując szczególną ostrożność przykłada się źródło ognia do siatki. Z piecyka natychmiast bucha słup ognia. (Rys.1.)
Rys.1. Początkowy etap uruchamiania
Ze względu na niecałkowite spalanie paliwa łatwo widoczny jest czarny dym- to tlenki węgla i sadza. Po chwili (30 s - 3 min, w zależności od ilości paliwa na siatce i w rynience) ogień zmniejsza się (Rys.2.) by ostatecznie zgasnąć całkowicie.
Rys.2. Dogasanie płomienia.
Piecyk sprawia wrażenie zgaszonego, lecz w tym momencie, gdy siatka katalityczna osiągnęła temperaturę roboczą rozpoczyna się bezdymne spalanie katalityczne. Niestety jest to proces bardzo powolny, więc piecyk rozgrzewa się powoli. Jednak Katalyt po upływie ponad 30 minut udowodnił swoją przydatność, zważywszy na temperaturę otoczenia -19°C. Z minuty na minutę zwiększało się ciepło emitowane przez Katalyt. Obudowa była tak nagrzana, że uniemożliwiała dotknięcie gołymi rękoma. Sam proces emitowania ciepła jest ciekawy- nie jest to tradycyjne spalanie, do jakiego przywykliśmy przy paleniu ognisk. Próżno doszukiwać się na siatce płomienia, dymu lub ulatniającej się woni rozpuszczalnika. Wyczuwalny zapach paliwa wynika z nieostrożnego nalewania lub nieszczelności w rynience obok siatki. Prawidłowe funkcjonowanie Katalyta jest bezpieczne- nie powoduje emisji powyższych, a ilość dwutlenku węgla jest znikoma. Ponadto piecyk nie posiada żarzących się elementów. Nie bez powodu firma Oscar Epperlein Magdeburg - producent piecyków Katalyt na ulotkach umieściła rysunki zachęcające do wykorzystywania piecyków do ogrzewania kiosków, namiotów, łodzi, samochodów jak i kurników i innych budynków gospodarczych. Prawidłowe użytkowanie zgodne z instrukcja zapewniało "zpieczne i mobilne źródło ciepła. Świadczy o tym informacja na obudowie piecyka: "Gebrauchsanleitung beachten, sonst gibt es Ärger !" - przestrzegaj instrukcji, w przeciwnym razie się rozzłoszczę!
Rys.3. Piecyki testowe. Model pierwszy z lewej z 1934 r, środkowy z 1980r, trzeci z 1974r.
Olbrzymią zaletą tego urządzenia jest czas pracy na pełnym zbiorniku, który przekracza 24 godziny. Ponadto dolewanie paliwa nie wymaga wygaszania, piecyk jest przystosowany do pracy ciągłej pod warunkiem uzupełniania paliwa. Jest mobilny, nie gaśnie od przenoszenia z miejsca na miejsce. Stosowanie odpowiedniego paliwa nie powoduje kopcenia czy emisji woni charakterystycznej dla rozpuszczalników. Jeżeli w piecyku znajdują się inne ciecze niż dedykowane i wytłoczone na zbiorniku np. cięższe od benzyny ekstrakcyjnej benzyna bezołowiowa, nafta itp. lub niegdyś wlany denaturat, praca piecyka będzie nieprawidłowa. Należy napełnić zbiornik piecyka właściwym paliwem i uruchomić. Paliwo zadziała jak rozpuszczalnik wobec cięższych cieczy, a ciepło wydzielone podczas pracy spowoduje odparowanie niepożądanych substancji. W razie wyczuwania przykrego zapachu należy uruchomiony piecyk pozostawić na zewnątrz w celu wypalenia się pozostałości powodujących kopcenie lub przykry zapach. Należy zwrócić uwagę na rynienkę (obwód siatki katalitycznej), jeśli podczas pracy urządzenia przyłoży się płomień zapalniczki do rynienki i zaobserwuje płomień, nieszczelności będą łatwe do zdiagnozowania i wyeliminowania (szczeliwo szklane). Przy zakupie paliwa warto dokładnie czytać etykiety i karty charakterystyki oferowanych produktów a nie sugerować się wyłącznie słowami sprzedawców. Kierując się doświadczeniem, nie należy wierzyć sprzedawcom na słowo. Za każdym razem, gdy pytałem o benzynę ekstrakcyjną, handlowcy z zachwytem proponowali mi rozcieńczalnik ekstrakcyjny modyfikowany mówiąc, że to przecież to samo. Nic bardziej mylnego. Benzyna ekstrakcyjna najwyższej jakości nie jest tania, nie powinna dziwić cena detaliczna przekraczająca 10 zł za litr z powodu marż poszczególnych dostawców. Zważywszy na częstotliwość odpalania i czas pracy piecyka, warto dołożyć kilka złotych więcej. Piecyk gaśnie sam po tym jak wyczerpie się paliwo lub można go zgasić w dowolnym momencie odcinając dopływ powietrza przez zakrycie siatki przykrywką do gaszenia.
opracował: Mateusz Sławiński
Bibliografia:
http://www.colag.de/oemkatalyt.html
powrót
